wap.garlicki.com

WILNO


WILNO - "Miasto o dziwnej, tajemniczej sile, pociągającym i niezniszczalnym pięknie" (Ferdynand Ruszczyc), nad rzekami Wilia i Wilejką (Wilenką) na siedmiu wzgórzach, ze wszystkich stron otoczone lasami.

Za panowania księcia litewskiego Mendoga, który chwilowo porzucił pogaństwo, by uzyskać koronę królewską (1253) istniały tu drewniane fortyfikacje, zbudowane w miejscu wcześniejszej osady Bałtów.

Według późniejszych kronik krzyżackich, katedrę w Wilnie objął jako misyjny biskup Litwy - Chrystian. Po powrocie Mendoga do pogaństwa (po 1261) świątynia została zburzona.

Według legendy Wilno zostało założone przez wielkiego księcia Giedymina, który przeniósł tu stolicę Wielkiego Księcia Litewskiego ze Starych. Na górze Turzej (dziś Zamkowej) powstał wówczas drewniany zamek obronny (górny), u podnoża drugi zamek (dolny) mieszkalny.

Wilno było pierwszy raz wzmiankowane wiosną 1323 r., w liście księcia Giedymina do papieża. Istniały już wtedy kościoły dominikanów i franciszkanów.

Giedymin zawarł sojusz (IV.1325) z królem Władysławem Łokietkiem, a 16 pażdziernika 1325 roku wydał swoją córkę Aldonę za mąż za Kazimierza - późniejszego krola Polski.

Umierając (XII.1341) Giedymin pozostawił olbrzymie państwo siedmiu synom. Stolicę - Wilno otrzymał Jawnuta, Olgierd odziedziczył i Krewo, a w Pskowie objął rządy Andrzej.

Kolejny syn Kiejstut odziedziczył Trok. Na przełomie 1344/1345 roku Kiejstut zajął Wilno, wygnał Jawnutę i przekazał miasto Olgierdowi.

Krzyżacy, wielokrotnie atakowali Wilno, dwukrotnie spalili Wilno (1365, 1376, 1377), nie zdobyli jednak zamku.

Następca i syn Olgierda - Jagiełło musiał walczyć o władzę ze stryjem Kiejstutem i jego synem Witoldem.

31 maja 1380 roku w Dowidziszkach Jagiełło zawarł z Krzyżakami pokój, w którym zobowiązał się nie popierać Kiejstuta w walce z Zakonem.

Umożliwiło to Jagielle udanie się na pomoc ordzie tatarskiej Mamaja. Jednak 8 września na Kulikowe Pole (pomiędzy Donem i Niepriadwą) przybył już po bitwie (być może zwlekał, czekając na rozstrzygnięcie bitwy. Dymitr Doński, ksiażę moskiewski zadał klęskę wojskom Złotej Ordy.

W listopadzie 1381 r. niepodziewanie Kiejstut zajął Wilno, Jagiełło uciekł do Krewa i Witebska. 12 czerwca 1382 r. stronnicy Jagiełły dokonali przewrotu w Wilnie. Jagiełło odzyskał niebawem Troki. Kiejstut i Witold przybyli pod Troki na pertraktacje i zostali ujęci. 15 sierpnia uwięziony Kiejstut zginął w zamku w Krewie. Witold zbiegł do Krzyżaków.

30 lipca 1383 r. Zakon wypowiedział Litwie wojnę. 12 sierpnia krzyżackie wraz z Witoldem zagarnęli Troki i bezskutecznie oblegali Wilno.

Po uzyskaniu od Jagiełły obietnicy zwrotu ojcowizny 9 lipca 1384 roku Witold powrócił na Litwę. Otrzymał we władanie Grodno z Podlasiem, a następnie (1387) Wołyń.

Kluczowe znaczenie dla dziejów Wilna miało podpisanie unii polsko-litewskiej w Krewie (1385) i przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwinów.

14 sierpnia 1385 r. w akcie krewskim Jagiełło ogłosił o zamiar poślubienia królowej Polski - św. Jadwigi Andegaweńskiej i przyjęcia wraz ze swymi niechrzczonymi braćmi i poddanymi chrztu. Jagiełło złożył później obietnicę, że cały swoj majątek poświęci sprawom Królestwa zarówno Polskiego, jak i Litewskiego, uwolni jeńców polskich i "na wieki wcieli do Królestwa Polskiego swoje ziemie litewskie oraz ruskie".

17 lutego 1387, już jako król Polski Władysław Jagiełło założył diecezję wileńską, 20 lutego nadał pierwszy przywilej ochrzczonym bojarom, przyznający im te same wolności, jakie miała szlachta polska, 22 lutego wydał nakazał przyjęcia wiary katolickiej przez wszystkich Litwinów.

22 marca 1387 roku król Polski i wielki książe litewski Władyslaw Jagiełło nadał Wilnu prawa magdeburskie. 28 kwietnia przekazał swemu nratu Skirgielle Troki i Połock oraz wyznaczył go na swego namiestnika na Litwie.

Na fundamentach zniszczonej przez pogan katedry Mendoga (1251-61), w miejscu pogańskiej świątyni Perkuna (Pioruna) powstała staraniem św. Jadwigi królowej i Władysława Jagiełły gotycka pierwotnie katedra p.w. św. Stanisława biskupa, Patrona Polski. W dolinie Swintoroga, opodal ktorej stanęła katedra miał być spalony zgodnie z obrzędami pogańskimi książę Giedymin, założyciel Wilna, a także książe Kiejstut, ojciec Witolda. Franciszkanin-minoryta z Polski, Andrzej herbu Jastrzębiec został pierwszym biskupem wileńskim. Niebawem spoczęli tu: brat Jagiełły, Aleksandr Wigund oraz ks. Świdrygiełło Olgierdowicz, oraz synowie Kiejstuta, wielcy książęta (prawdopodobnie ) Witold oraz Zygmunt Kiejstutowicz.

Dzięki położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych do Kłajpedy, Moskwy, Połocka, Kijowa i Krakowa następował szybki rozwój miasta, zaczęły powstawać kolejne cechy rzemieślnicze.

W grudniu 1389 r., po niepomyślnych próbach zajęcia Wilna, Witold wszczął kolejny bunt przeciw Jagielle. Jesienią 1390 roku, znów w sojuszu z Krzyżakami zaatakował zamek wileński, zniszczył go, jednak nie zdobył. Obroną górnego zamku dowodził starosta królewski. Krzyżacy spalili wówczas m.in. kościół franciszkanów.

Władysław Jagiełło, który jako król Polski przeniósł swój dwór do Krakowa, w Wilnie ostatecznie pozostawił w Wilnie (1392) wielokrotnie buntującego się przeciw niemu kuzyna - Witolda. 4 sierpnia 1392 r. w Ostrowie na granicy Polski i Litwy, Jagiełło nadał Witoldowi księstwo trockie we władanie, czyniąc go faktycznym władcą Litwy. W 1400 r. Witold, zgodnie z umową salińską dopomógł Krzyżakom w podporządkowaniu Żmudzi.

W 1401 r. na mocy unii wileńsko-radomskiej, zawartej między Litwą i Polską, król Jagiełło oraz rada królewska uznała Witolda za dożywotniego wielkiego księcia litewskiego.

Niepowodzeniem zakończyły się ostatnie (jak się później okazało) próby opanowania Wilna przez Krzyżaków (1394, 1402). Dalsze panowanie Jagiellonów przyniosło ponad dwa stulecia pokoju, umożliwiając wspaniały rozwój miasta.

Witold ukończył budowę zamku (1409) na wyspie w Trokach. Wilno będące jego główną siedzibą, stawało się drugim co do znaczenia miastem wspólnego państwa polsko-litewskiego.

2 października 1413 r. , zgodnie z postanowieniami kolejnej unii polsko-litewskiej, zawartej w Horodle, w Wielkim Księstwie Litewskim wprowadzono wzorowany na Polsce podział administracyjny. Wilno stało się stolicą województwa wileńskiego.

W styczniu 1429 r. na zjeździe władców Europy Wschodniej i Środkowej w Łucku cesarz Zygmunt Luksemburski złożył propozycję koronowania Witolda na króla Litwy.
Planowane na 8 września 1430 roku uroczystości koronacji Witolda w Wilnie nie doszły do skutku. Polacy przejęli jednak koronę oraz akty uprawomocniające koronację, wziezione przez specjalnych wysłanników cesarza. 27 października 1430 roku Witold zmarł.

Także po śmierci Witolda (1430) Wilno pozostało siedzibą wielkich książąt litewskich. Po okresie walk wenętrznych za rządów księcia Świdrygiełły i Zygmunta Kiejstutowicza wielkim księciem litewskim został (1440) syn Jagiełły, Kazimierz Jagiellończyk, który nadał miastu kolejne prawa i przywileje. Dla Wilna nastał długotrwały okres pokoju.

Choć po obiorze na króla Polski (1447) Jagiellończyk przeniósł się formalnie na Wawel, Wilno pozostało ukochaną rezydencją Jagiellonów i drugą stolicą państwa. Tutaj obradowała rada książęca, tu najczęściej odbywały się sejmy Wielkiego Księstwa, przyjmowano delegacje, prowadzono pertraktacje.

Zarówno Kazimierz Jagiellończyk, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt August jak i Stefan Batory więcej czasu rezydowali w Wilnie, niż w Krakowie.

Wiosną 1483 roku król Kazimierz Jagiellończyk wysłał na Litwę swego drugiego syna Kazimierza (1458-86). Wychowany na duchownego przez Jana Długosza, w 1471 roku młody Kazimierz został obwołany królem wegierskim przez przeciwników Macieja Korwina. Na Litwie pełnił funkcję podkanclerza, a praktycznie przez dwa lata sprawował władzę królewską, jako namiestnik swego ojca. Niezwykle pobożny i wykształcony króleiwcz zmarł (1484) w Grodnie w wieku lat 26.
Został kanonizowany (1602) za panowania Zygmunta III Wazy i jest odtąd czczony jako patron Korony i Litwy.
Doroczny odpust w święto św. Kazimierza królewicza - 4 kwietnia to tzw. Kaziuki, w ostatnich latach obchodzone także w innych miastach Polski (m.in. Białystok, Gdańsk, Poznań, Lublin, Rzeszów).

Kaziukowe pochody i jarmarki organizowano w Wilnie od 1636 roku. Rozpoczynającym się zawsze w dniu św. Kazimierza (4 marca) pochodom towarzyszył orszak przebierańców, handlarzy, kuglarzy.
Od 1935 roku na czele takiego pochodu jechał przebrany za św. Kazimierza wilnianin.

Jarmarki organizowane na Placu Katedralnym przeniesiono później (1901) się na Plac Łukiski (największy plac w Wilnie). Zjeżdżało tu ponad 250 wozów.

Około 1490 r. w założonej przez króla Kazimierza mennicy w Wilnie zaczęto bić srebrne litewskie półgrosze, które zaczęły wypierająć dotąd znajdujące się w obiegu grosze czeskie. W latach 1535-36 zaczęto bić litewskie grosze.

15 lutego 1495 r. wielki książę Aleksander, dążący do przyjaźni z władcą moskiewskim Iwanem III i utrwalenia pokoju zawarł ślub z księżniczką moskiewską, córką cesarza Bizancjum Heleną.

Jagiellonowie otoczyli miasto murami obronnymi. Budowę fortyfikacji - w tym murowanego zamku rozpoczął Aleksander Jagiellończyk. We wschodniej części dziedzińca stanął w miejscu drewnianego nowy, trójkondygnacyjny zamek z cegieł i kamienia, pokryty dachówką. W latach 1503-1522 Wilno otoczyły mury obronne z 9 bramami i 3 basztami.

Jeszcze w XIV wieku, u podnóża Góry Zamkowej, na przedzamczu rozpoczęto budowę Zamku Dolnego, otoczonego murem obronnym z basztami, (jedna z nich przebudowana na dzwonnicę zachowała się do dziś).
Renesansowy Zamek Dolny stał się główną rezydencją królewską.

Kolejny syn Kazimierza, król Aleksander Jagiellończyk także spoczął (1506) - jako jedyny polski monarcha w podziemiach katedry wileńskiej (jego szczątki odnaleziono w 1931 roku).

Rozpoczętą przez Aleksandra Jagiellończyka (1501) kodyfikację prawa Wielkiego Księstwa kontynuowała ustanowiona przez króla Zygmunta I komisja prawnicza kanclerza Olbrachta Gasztołda, która zakończyła prace w 1522 roku. 29 września 1529 roku na sejmie w Wilnie I Statut Litewski (tzw. Kodeks Gasztołda) został zatwierdzony przez Zygmunta Starego.

W 1551 roku Zygmunt II August powołał nowo komisję. Nowy, II Statut został zatwierdzony 1 lipca 1566 roku. Szlachta litewska uzyskała w nim przywileje podobne do szlachty polskiej, dokładnie określono uprawnienia wielkiego księcia. Nie mógł on teraz bez zgody sejmu wypowiadać wojny ani zawierać pokoju, nakładać podatków i stanowić prawa. Ustalono listę urzędów zastrzeżonych dla szlachty.
Zakazano sprawowania urzędów przez cudzoziemców. Wprowadzono na Litwie sądy ziemskie i podkomorskie.
Zlikwidowano zbiorową odpowiedzialność rodziny przestępcy oraz wprowadzono zakaz karania osób poniżej 14 roku życia.

Wilno stało się znaczącym ośrodkiem drukarskim. Oprócz łacińskich wydawano tu pisma polskie, niemieckie, litewskie, rosyjskie oraz białoruskie.
Zbudowano wodociągi, powstała wytwórnie szkła oraz broni, liczne zakłady rzemieślnicze, szpitale.

Stosunkowe silne wpływy zdobyła w Wilnie - podobnie jak i całej Litwie - refomacja.
W latach 1522-1525 działała w Wilnie pierwsza drukarnia na Litwie Franciszka Skoryny.
Na Synodzie diecezji wileńskiej (1526) postulowano wysunięto żądania, aby Ewangelia oraz inne pisma święte były wyjaśniane w językach polskim i litewskim, a przy kościołach były zakładane szkoły parafialne.

13 grudnia 1513 r. przy kościele Św. Jana została założona pierwsza wileńska szkoła parafialna.

W 1536 r. król Zygmunt I zakazał chaotycznej budowy domostw, zobowiązując do stawiania domów w szeregu, na podstawie planów magistrackich.
Król nadał też kolejne przywileje wileńskim cechom, ufundował murowane kościoły i cerkwie.

Od 1544 roku przebywał w Wilnie ze swoim dworem król Zygmunt II August (obrany jeszcze za życia ojca Zygmunta I Starego królem Polski).
Tu zostały pochowane jego pierwsza żona, córka cesarza Ferdynanda I, królowa Polski (1543-45) Elżbieta Habsburżanka (ur. 1525), zmarła w Wilnie 15 lipca 1545 roku oraz ukochana przez króla, poślubiona w tajemnicy żona - Barbara Radziwiłówna (ur. 1520), królowa Polski (1550), pochowana 23 czerwca 1551 roku w katedrze wileńskiej.
Jej szczątki zostały znalezione w podziemiu w 1931 roku podczas prac, zabezpieczajacych Katedre od powodzi.

28 listopada 1561 roku w Wilnie podpisano zgodnie z umową wileńską ziemie inflanckie zostały przyłączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a póżniej również do Królestwa Polskiego.

Wielki mistrz (od 21 IX 1559) zakonu inflanckiego złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi Augustowi. Państwo inflanckie dobrowolnie przyłączyło się do Rzeczypospolitej. Król przekazał Kettlerowi, jako dziedzicznemu lennikowi (wspólne lenno Korony i Litwy) księstwo Kurlandii i Semigalii. Ks. Gotard zachował rządy nad całymi Inflantami jako królewski gubernator.
Zakon został sekularyzowany (zeświedczony). Kettler i dygnitarze zakonni przyjęli luteranizm

W 1562 r. wojsko cara rosyjskiego Iwana IV Groźnego, dążące do W 1564 r. wojsko rosyjskie zajęło Połock. Niebezpieczeństwo zaczęło zagrażać Wilnu, jednak hetman Mikołaj Radziwiłł Rudy pobił oddziały wojsk rosyjskich nad Ułą.

1 lipca 1569 r. bojarzy litewscy i szlachta polska w Lublinie (Polska) podpisali akt unii, który zjednoczył ich w jednym państwie - Rzeczypospolitej Obojga Narodów - z jednym obieralnym władcą, sejmem, wspólną polityką zagraniczną. Odrębne sądownictwo litewskie, aparat zarządzania, finanse i wojsko gwarantowały Litwie w zjednoczonym państwie dość dużą autonomię.

W roku 1569 roku przybyli do Wilna jezuici, którzy założyli kolegium. 1 kwietnia 1579 r. staraniami jezuitów król Stefan Batory założył "Academia Societatis Jesu" - uniwersytet , nazwany później jego imieniem. Istniały na nim początkowo wydziały teologiczny i filozoficzny. Pierwszym rektorem został Piotr Skarga (1536-1612), jezuita, późniejszy nadworny kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy oraz spowiednik Władysława IV. Ten najwybitniejszy mówca okresu staropolskiego wygłaszał także kazania podczas obrad sejmu. Był autorem słynnych "Żywotów świętych"

Stefan Batory ustanowił też w Wilnie (1581) siedzibę najwyższej instancji sądowej, Trybunału Litewskiego - drugiej i ostatniej instancji dla sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich.
W 1588 r. został uchwalony, a 6 stycznia 1589 r. wprowadzony w życie III Statut Litewski. Potwierdził prawa bojarów oraz pańszczyznę chłopów, wprowadził karę śmierci również za zabójstwo człowieka pochodzenia nieszlacheckiego, zakaz nabywania własności cudzoziemcom. III Statut Litewski obowiązywał aż do 1840 r.

Niemal całe miasto i zamek spłonęły w wielkim pożarze w roku 1610. Rychło rozpoczęto odbudowę wznosząc wspaniałe barokowe budowle.

Około 1620 r. wydano został pierwszy (polsko-łacińsko-litewski) słownik "Słownik trójjęzyczny" (Dictionarium trium linguarum), przygotowany przez profesora akademii wileńskiej Konstantego Szyrwida. Słownik wielokrotnie wznawiano (1631, 1642, 1677 i 1713).

W czerwcu 1625 r. podczas epidemii w Wilnie do posługi chorym śpieszył późniejszy święty Andrzej Bobola, pracujący w kościele św. Kazimierza. Sześciu innych jezuitów, wraz z nim pracujących po zarażeniu zmarło.

W 1636 r. w teatrze dworu króla Władysława IV w Wilnie wystawiona została pierwsza opera. Teatr działał do 1644 r.

Po starciach protestantów i katolików została zamknięta (1640) szkoła kalwińska w Wilnie, zbór zaś został przeniesiony poza obręb miasta.

Z czasów Władysława IV pochodzi przepiękna kaplica św. Kazimierza królewicza przy katedrze. Tu pochowano serce i szczatki ("Cor et Viscera") Władyslawa IV. Król zmarł w Mereczu (1648). Zwłoki przywieziono następnie do Wilna, stąd do Krakowa, gdzie spoczęły na Wawelu.

Osłabiona buntami kozackimi Rzeczpospolita została zaatakowana przez Rosję (1654) i Szwecję (1655). 8 sierpnia 1655 Kozacy Iwana Zołotarenki z Moskalami zajęli opuszczone przez żołnierzy Wilno. Po raz pierwszy w dziejach miasto zajęło wrogie wojsko. Rzeź mieszkańców trwała trzy dni, a pożary aż do końca miesiąca. Zginęło kilkanaście tysięcy mieszczan, nie oszczędzono żadnej z dziewięciu cerkwi unickich. Okupacja trwała 6 lat. 13 września 1655 r. car rosyjski Aleksy Michajłowicz ogłosił się wielkim księciem litewskim.

Oprócz mordów Rosjanie dokonywali stale grabieży i dewastacji. O skali zniszczeń świadczy liczba zrujnowanych świątyń. Inne budynki ucierpiały w podobnym stopniu. Zrównano z ziemią Zamek Dolny.
Spalony został murowany kościół św. Franciszka i Bernardyna z początków XVI wieku, (odbudowany w końcu XVII wieku) oraz nekropolia Sapiehów - kościół p.w. św. Michała (1594-1627), odbudowany w latach 1673-1716. Doszczętnie zniszczono murowano kościół benedyktynek p.w. św. Katarzyny, odbudowany dopiero w 1703 roku, kościół p.w. św Ducha (zrekonstruowany (1679-88), drewniany kościól p.w. św. św. Jakuba i Filipa, fundacji Jerzego Chreptowicza (1624) oraz drewniany kościół św. Piotra i Pawła kanonikow laterańskich na Antokolu.
Poważnych zniszczeń (zawalony strop doznała katedra p.w. św. Stanisława, karmelitanski kościół św. Teresy przy Ostrej Bramie oraz kościół farny p.w. św. Jana.

Straszliwy głód (1657) zmusił mieszkańcow do spożywania psów i kotów, a nawet ciał zmarłych. Zachowało się (1657) jedynie 45 murowanych domów, podupadły handel i rzemiosło.

W 1660 roku po ośmiu miesiącach oblężenia pokonano broniących zamku Kozaków. Wilno wyzwoliły wojska Rzeczypospolitej pod dowództwem Michała Paca, hetmana wielkiego litewskiego.

Żołnierze, rozwścieczeni nieotrzymywaniem żołdu, zawiązali konfederacje, których oddziały zaczęli dokonywać mordów na swoich dowódcach (dowódcę niedawnej obrony zamków wileńskich przed Moskalami, Kazimierza Chwalibóg-Żeromskiego zamordowano okrutnie w kościele św. Teresy w Wilnie).

Uciekająć przed żołdakami hetman schronił się w (sąsiadujących z jego domem) ruinach kościółka św. Piotra i Pawła na Antokolu. Cudownie ocalony rozpoczął ogromnym kosztem realizację budowy wspaniałej świątyni (1660-68), której budowę ślubował jako votum za ocalenie. W podzięce za uratowanie miasta powstała także Kalwaria Wileńska. Wilno nigdy nie powróciło jednak do dawnej świetności.

18 kwietnia 1694 r. biskup wileński Konstanty Kazimierz Brzostowski niezadowolony z plądrowania przez wojska posiadłości Kościoła wyklął Kazimierza Jana Sapiehę, wojewodę wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego, najbardziej wpływowego magnata litewskiego.

25 czerwca 1697 r. Sejm elekcyjny (na którym obrano Augusta II) zrównał prawa urzędników Korony i Litwy. Próbowano w ten sposób ograniczyć wpływy wszechwładnych Sapiehów. Nie zapobiegło to jednak kilkuletniej wojnie domowej Sapiehów z innymi magnatami (1697-1700).

W związku z faktem, iż większość ludności Wielkiego Księstwa Litewskiego uległa (dobrowolnej) polonizacji język polski, Sejm Rzeczypospolitej wprowadził jako urzędowy, zamiast używanego dotąd języka ruskiego (białoruskiego).

2 (18) listopada 1700 r. w bitwie pod Olkienikami (przy drodze z Wilna do Druskiennik) skutkiem działań szlachty oraz magnatów (m.in. Michał Serwacy Wiśniowiecki) "hetmańskie Sapieżyńskie woysko zniesione od Rzeczy Pospolitey. Tamże po utarczce poymanego syna Sapieżyńskiego y koniuszego Woyne y innych rozsiekano" (Kronika Witebska)
Decydujące zwycięstwo przeciwników Sapiehów podcięło korzenie ich hegemonii na Litwie.

5 kwietnia 1702 r. wojsko szwedzkie Karola XII zajęło Wilno. Na Litwie odnowiła się wojna domowa popierających krola Augusta II i jego sojusz z Rosją (M. S. Wiśniowiecki, G. A. Ogiński), przeciwko sprzymierzonym ze Szwedami Sapiehom.

15 marca 1703 r. zawiązano w Wilnie konfederację generalną szlachty popierającej Augusta II. 9 lipca konfederaci podpisali umowę z Rosją. zobowiązując się prowadzić wojnę przeciwko Szwedom (Rzeczpospolita formalnie nie brała udziała w wojnie).

Miary nieszczęść dopełnił wielki nieurodzaj i epidemia dżumy (1708-11). Wielkie Księstwo Litewskie i Wilno straciło 1/3 ludności.

Przy akademii wileńskiej jezuici powołali (1742) Collegium Nobilium, nowoczesną szkołę dla młodzieży szlacheckiej (od 1751 r. samodzielna) nauczając, obok teologii, podstaw fizyki, geografii, historii.

W 1760 r. zaczyna ukazywać się pierwsza gazeta w Wilnie "Kurier Litewski". Powstało (1764) Wileńskie Obserwatorium Astronomiczne.

W połowie XVIII wieku Wilno posiadało sześć parafii i 22 kościoły, nie liczą kaplic. Podczas bezkrólewia (1764) konfederacja generalna zwróciła się z prośba do papieża o ustanowienie w Wilnie metropolii arcybiskupiej.

Po powstaniu Komisja Edukacji wileńska akademia została (1781) "Szkołę Główną Wielkiego Xięstwa Litewskiego". Utworzono nowe katedry: astronomii, medycyny (1781 r.), architektury (1793 r.)

Powstała Szkoła Sztuk Pięknych, do której tradycji nawiązał w II Rzeczypospolitej Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu.

Założycielem "szkoły wileńskiej" malarstwa był Franciszek Smuglewicz (1745-1807), który od 1798 roku na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Wileńskiego prowadził katedrę rysunku i malarstwa Niebawem na zaproszenie cara Pawła I ozdabiał wnętrza Zamku Michajłowskiego w Petersburgu (1800-01).
Jego uczniami byli m.in.:
Jan Rustem (1762-1835), z pochodzenia Grek lub Ormianin, od 1811 profesor rysunków, wybitny portrecista, pejzażysta projektant m.in. dekoracje i kostiumów dla teatru wileńskiego.

Józef Oleszkiewicz (1777 Szydłów-1830), wysoko postawiony wolnomularz, Jego wpływom ulegał w pewnym okresie Adam Mickiewicz, który poświęcił artyście fragment III części "Dziadów".
Szkołę wileńską współtworzyli później m,.in. Walenty Wańkowicz (1799-1842) oraz pochodzący z Kurlandii Jan Damel (1780-1840) malarz i karykaturzysta.

U kresu I Rzeczypospolitej w Wilnie działał znakomity architekt, twórca gmachu ratusza, Wawrzyniec Gucewicz (1753-98), autor przebudowy (1801) katedry p.w. św. Stanisława . W drugiej połowie XVIII wieku powstało pierwsze czasopismo wileńskie "Kurier Litewski" i stały teatr polski.

3 maja 1792 roku, w kościele farnym p.w. św. Jana uroczyście obchodzono l rocznicę Konstytucji 3 Maja. Jednak już wkrótce, podczas wojny z Rosją w obronie konstytucji, gdy dowodzący wojskami Rzeczypospolitej na Litwie, książę Ludwik Wittenberski okazał się zdrajcą, przewaga liczebna wojsk rosyjskich rozstrzygnęła wojnę.

13 czerwca 1792 roku Wilno zostało zajęte przez Rosjan. 25 czerwca 1792 r. utworzono w Wilnie ekspozyturę zdradzieckiej Targowicy - Konfederację Generalną Wielkiego Księstwa Litewskiego, Jej przywódcami zostali bracia: hetman polny litewski Szymon oraz biskup inflancki Józef Kossakowscy. 23 lipca 1792 r. do Targowicy przyłączył się król Stanisław August. Jej rządy w Wilnie trwały blisko 2 lata.

Trzy tygodnie po wszczęciu insurekcji kościuszkowskiej w Krakowie, 16 kwietnia 1794 r. powstanie wybuchło również na Litwie. Jako pierwsze powstały oddziały wojskowe Wielkiego Księstwa Litewskiego w Szawlach.

23-24 kwietnia 1794 r. Jakub Jasiński z oddziałami polskimi rozbił carski garnizon w Wilnie, a do niewoli trafił dowódca rosyjski oraz hetman Kossakowski. Ten ostatni wyrokiem Sądu Kryminalnego skazany został na śmierć za zdradę ojczyzny.

Sformowano rząd powstańczy Wielkiego Księstwa Litewskiego - Radę Najwyższą Narodu Litewskiego, zaczęto tworzyć organa powstańczej władzy wykonawczej - deputacje. Zaczęto stosować uniwersał powstańczego rządu, nadający wolność osobistą chłopom, a chłopów - powstańców zwalniający od pańszczyzny.

19 lipca 1794 roku pod miasto podeszły wojska generała Dejowa, który zginął w czasie szturmu, co zdecydowało o wycofaniu się Rosjan. Wydarzenie to opisał Mickiewicz w "Panu Tadeuszu":
"Jenerał Dejow na czele sztabu wjeżdżał przez Ostrą Bramę. Ulice były puste, mieszkańcy zamknęli się w domach."

Ponowny atak Rosjan 11-12 sierpnia zakończył się zdobyciem Wilna, kładąc kres insurekcji na Litwie.

W III rozbiorze Polski (1795) Wilno zostało zagrabione i wcielone do Rosji, jako stolica guberni.


MainHomePage
wap.garlicki.com
1989-2009